نگاهی به مجادلات رایج پیرامون تاریخ انقلاب اسلامی ایران سیدعلیرضا حسینی‌بهشتی (متن گفتار ارائه شده در پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۹ بهمن ۱۴۰۱) بسم الله الرحمن الرحیم. اعتقاد دارم برای فهم بهتر هویت تاریخی‌مان و برای تبیین و تدوین آن، همه وظیفه داریم و باید تلاش کنیم. این انقلاب، هر برداشتی که از آن داریم و هرگونه که کارنامۀ آن را ارزیابی کنیم، بخشی از هویت تاریخی مردم ما را تشکیل داده است و در ایام...ادامه مطلب

جلسه اول تاریخ: 4/7/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین اقتصاد»   بسم الله الرحمن الرحیم   ماهیت و ضرورت طرح این بحث   در آغاز این سلسله درس ها لازم است توضیح بدهم که این گونه مباحث، مرزهای تأیید شده‌‌ی کلیشه ای که پیش از این در میان رشته ها مرسوم بوده را نادیده می گیرد و سعی می کند از رشته های مختلف علوم اجتماعی استفاده کند. بنابراین اگر دوستان می بینند که در این بحث ها از مباحث جامعه شناختی، مردم شناختی، فلسفی، معرفت...ادامه مطلب

   جلسه دوم تاریخ: 11/7/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین اقتصاد»   بسم الله الرحمن الرحیم   عنوان کلی بحث ما همچنان «عدالت اجتماعی در جوامع چند فرهنگی» است. در این جلسه در باره ی برخی مفاهیم پایه ی بحثمان یعنی عدالت، عدالت اجتماعی و عدالت توزیعی توضیحاتی خواهم داد و همچنین یکی از مکاتبی که مربوط به عدالت اجتماعی است را مطرح کنم یعنی مکتب فایده گرایی. مجبوریم چند جلسه ای با برخی نظریه های عدالت اجتماعی درگیر شویم تا...ادامه مطلب

    جلسه سوم تاریخ: 18/7/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین اقتصاد»   بسم الله الرحمن الرحیم     در جلسه قبل به بحث فشرده ای درباره ی مکتب فایده­باوری و فایده انگاری داشتیم. نکته مهمی که فراموش شده این است که  با وجوه همه نقدهایی که به این مکتب وارد شده، نظریه­پردازان این مکتب هم چنان با تحولاتی که در آن شده و شاخه­های متعددی که از آن منشعب شده هنوز فعال هستند. این مکتب هم چنان چه در قلمرو مباحث اقتصادی، چه در قلمرو مباحث...ادامه مطلب

  جلسه چهارم تاریخ: 25/7/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین اقتصاد»     بسم الله الرحمن الرحیم     دو انتقاد اساسی بر لیبرالیسم سیاسی از منظر چندفرهنگی بحثی که درجلسه قبل داشتیم در مورد نظریه ی عدالت به مثابه انصاف رالز بود. در این جلسه دو نقد را نسبت به «لیبرالیزم سیاسی» مطرح می­کنیم. اولین نقدی که مطرح است نسبت به مفهوم امر سیاسی است. دیدیم که در تکامل نظریه ی عدالت به مثابه انصاف رالز، آنچه که اتفاق افتاد این بود...ادامه مطلب

جلسه پنجم تاریخ: 9/8/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین اقتصاد»   بسم الله الرحمن الرحیم  طی دو جلسه ی پیش برای آشنا شدن با ابعاد بحث عدالت، نمونه ای از نظریه های عدالتی که «حق بنیاد» هستند را در بررسی نظریه ی عدالت به مثابه انصاف رالز مشاهده کردیم. در این جلسه به بررسی آراء و اندیشه­های مایکل والزر می­پردازیم که نظریه اش «خیر بنیاد» است. اندیشه ی والزر ویژگی­های قابل توجهی دارد که به برخی از آن ها اشاره می کنم. از اولین آثار...ادامه مطلب

جلسه ششم تاریخ: 16/8/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین اقتصاد»   بسم الله الرحمن الرحیم   در این جلسه، قصد داریم یک الگوی تحلیلی- نظری سه بعدی برای شناخت الگوهای زیستی مطرح می­کنیم که به نظر می­آید با استفاده از آن بتوان به مقایسه ی الگوهای زیستی پرداخت. توجه داشته باشیم که اعضای جوامع فرهنگی مختلف، الگوهای زیستی متفاوتی برای زندگی خود دارند. حال این سؤال مطرح می شود که اگر برای دستیابی به یک اجماع همپوش میان جوامع فرهنگی...ادامه مطلب

جلسه هفتم تاریخ: 30/8/1392 مکان: «مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد»   بسم الله الرحمن الرحیم   پیش از ادامه روند مباحثی که در جلسه ی قبل داشتیم، در این جلسه لازم است درباره ی برخی دیگر از مفاهیم پایه ای که طی جلسات آینده به آن ها اشاره خواهد شد، توضیحاتی عرض کنم؛ مفاهیمی مانند فرهنگ، هویت، هویت فرهنگی و جامعه ی فرهنگی. تعاریف فرهنگ واژه ی culture از واژه لاتینی cultura مشتق شده که به معنی باروری و پرورش است. cultura animi  را نخستین بار سیسرو...ادامه مطلب

جلسه هشتم تاریخ: 7/9/1392 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   بسم الله الرحمن الرحیم   اجازه بدهید پیش از ادامه ی بحث، مسیری که می­خواهیم برویم را کمی روشن کنم. در الگوی تحلیلی الگوهای زیستی، یک بعد معرفت شناختی (عقلانیت)، یک بعد انسان شناختی (هویت) و یک بعد اخلاقی و هنجاری (منظومه ی ارزش­ها) داشتیم. هر چند تفکیک کامل این ها از یکدیگر ممکن نیست، ولی می­توان با تأکید بر یکی از این ابعاد سه­گانه، بحث را پیش برد. برای همین، در...ادامه مطلب

جلسه نهم تاریخ: 14/9/1392 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   بسم الله الرحمن الرحیم   بار دیگر لازم می دانم توضیحی درباره ی روند بحث ارایه کنم. صورت مسأله این است که در دنیای امروز الگوهای زیستی متفاوتی وجود دارد. تا زمانی این الگوهای زیستی به راحتی کنار هم زندگی می­کردند. ورود تجدد به ایران و شکل­گیری دولت و نهاد مدرن این مساله را به وجود آورده که این الگوهای متفوت زیستی، شیوه ی زندگی مسالمت­آمیز در کنار یکدیگر را گم...ادامه مطلب

جلسه دهم تاریخ: 21/9/1392 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   بسم الله الرحمن الرحیم   در دو جلسه ی گذشته، مروری داشتیم بر چیستی هویت مدرن و شکل­گیری آن. اما تنها بخشی از هویت ما به مدرنیته معطوف است که ناشی از تأثیری است که از جهان پیرامونمان می گیریم. بخش عمده ی هویت ما، هویت ملی است که متشکل از عنصر دین باوری و عنصر ایرانیت است. پس هویت دینی، یکی از عناصر مهم هویت ملی ما را شکل می­دهد. با توجه به این که می­خواهیم برای یافتن...ادامه مطلب

جلسه یازدهم تاریخ: 28/9/1392 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   بسم الله الرحمن الرحیم   پیش از ورود به بحث، لازم می دانم یادآوری کنم در مباحثی که مطرح می شود، رهیافتی عقلایی انتخاب می کنیم نه عقلانی و بر این اساس، به حقانیت آئین­ها کاری نداریم. بنابراین، فارغ از این که چه دیدگاهی درباره ی ادیان دیگر داریم، بیش تر به این نظر داریم که کسانی که پیرو آئین زرتشت، مسیحیت یا یهود هستند چه خوانشی را به رسمیت می­شناسند. در این...ادامه مطلب

جلسه دوازدهم تاریخ: 5/10/1392 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد    بسم الله الرحمن الرحیم   به منظور یافتن اشتراکات و افتراقات میان الگوهای زیستی مشهورتر و رایج تر در میان مردم ایران، در جلسات اخیر نگاهی داشتیم به الگوهای زیستی در آئین زرتشت، آئین یهود و آئین مسیح. در این جلسه می خواهیم نگاهی داشته باشیم به یک الگوی زیستی در آئین اسلام.   تعدد فهم از دین چرا می گوییم «یک» الگوی زیستی؟ چون زمانی که به عنوان پیروان آئین...ادامه مطلب

جلسه ی سیزدهم تاریخ: 12/10/1392 مکان: مؤسسه ی مطالعات دین و اقتصاد   بسم الله الرحمن الرحیم   در جلسه ی امروز درباره ی مفهوم فردگرایی، ایده ی اصالت و بحث فردگرایی در مقابل جمع گرایی صحبت خواهد شد. چرا این بحث برای ما مهم است و چه نقشی در جوامع چند فرهنگی دارد؟ پاسخ این است که وقتی از فرهنگ سخن می گوییم، معمولاً آن را به عنوان پدیده ای جمعی نگاه می کنیم. در الگوهای زیستی، در هنگام بحث درباره ی هویت انسان، جایگاهش در نظام هستی...ادامه مطلب

جلسه ی چهاردهم تاریخ: 19/10/1392 مکان: مؤسسه ی مطالعات دین و اقتصاد   بسم الله الرحمن الرحیم   بحث امروز درباره ی مفهوم «پلورالیسم» یا «تعددگرایی» است. برخی معادل فارسی «تکثرگرایی» را برای آن انتخاب کرده اند. من تعددگرایی را ترجیح می­دهم چون تکثر، نوعی تنوع رو به افزایش و در حال زیاد شدن را تداعی می­کند، در حالی که پلورالیسم الزاماً به این معنا نیست. به هر حال، مفهوم تعددگرایی در بحث مورد نظر ما نقش مهمی ایفا می کند،...ادامه مطلب

جلسه ی پانزدهم تاریخ: 26/10/1392 مکان: مؤسسه ی مطالعات دین و اقتصاد     بسم الله الرحمن الرحیم   در این جلسه درباره ی رابطه ی اخلاق و سیاست صحبت می­کنیم. همچنین درباره ی سه نظریه درباره ی دموکراسی در زمینه ی ارتباط اخلاق و سیاست بحث خواهیم کرد. بعد از آن به وجوه فربه و نحیف اخلاق و سیاست اخلاقی و غیراخلاقی (که به معنای ضد اخلاقی نیست) می پردازیم.   رابطه ی اخلاق و سیاست وقتی صحبت از رابطه ی اخلاق و سیاست می­کنیم، منظورمان...ادامه مطلب

جلسه ی شانزدهم تاریخ: 3/11/1392   امروز می خواهیم درباره عقلانیت صحبت کنیم. طبیعی است که در ابتدای بحث، این سوال برای ما پیش می آید که تعریف عقلانیت چیست؟ تعریف عقلانیت درباره ی تعریف عقلانیت تعاریف مختلفی ارائه شده است، اما در یک تعریف کلی، عقلانیت توان یا حالتی است که بر مطابقت با عقل دلالت داشته باشد. یک عمل، باور یا میل زمانی عقلانی است که بتوان انتخاب کرد. به عبارت دیگر، عقلانیت، بر مطابقت باورهای انسان با دلایل...ادامه مطلب

جلسه ی هفدهم تاریخ: 20/11/1392   آنچه امروز می‌خواهیم درباره ی آن صحبت کنیم، نظریه‌های عقلانیت جمعی است که سعی می کنم در یک دسته بندی مشخص، ارائه کنم. نظریه های عقلانیت جمعی را در چهارگروه دسته بندی کرده ام و البته برخی از مظاهر اجتماعی عقلانیت جمعی را هم امروز مطرح می‌کنم.   موضوعیت عقلانیت جمعی بحث عقلانیت جمعی موضوعی است که ما به عنوان یکی از دستاوردهای تاریخ فکر بشر به آن نگاه می‌کنیم. در طول تاریخ کار گروهی و...ادامه مطلب

جلسة هجدهم تاریخ: 27/11/92 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   بحثی که در جلسه ی امروز مطرح می شود در ادامه ی مباحث دو جلسه ی قبل است. می خواهیم درباره ی هم اندیشی دموکراتیک و دموکراسی هم اندیشانه و تمایز این دو مفهوم از یکدیگر بحث کنیم. چنانکه از نام آن هم معلوم است، در هم‌اندیشی دموکراتیک، برای ما مهم این است که فرآیند تصمیم‌گیری براساس هم‌اندیشی دموکراتیک انجام گرفته باشد، یعنی همه ی افراد بتوانند در آن به عنوان افراد...ادامه مطلب

جلسه نوزدهم تاریخ: 4/12/92 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   در این جلسه می­خواهیم بحثی داشته باشیم درباره‌ی موضوع «بی­طرفی». اهمیت این موضوع برای بحث ما این است که در برخورد با مسئله‌ی تنوع و تعدد (پلورالیسم) اولین چیزی که به ذهن می­رسد این است که اگر در جامعه‌ای الگوهای زیستی متنوع و متعددی وجود داشته باشد و این پرسش مطرح باشد که فرآیندهای تصمیم‌گیری کلان باید بر اساس کدام الگو شکل بگیرد، در صورتی که بتوانیم یک...ادامه مطلب

جلسه بیستم تاریخ: 11/12/92 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   بحثی که امروز خواهیم داشت درباره سکولاریسم است. اهمیت بحث سکولاریسم در این روزها برای مسلمانان در سراسر جهان و البته برای ما ایرانیان به معنایی خاص­تر، بسیار زیاد شده است. دلیل آن هم این است که شاید بن­بست­ها و شکست­هایی که آثار آن در تجربه‌ي حکومت دینی در جامعه ما پیدا شده یا به طور کلی‌تر، براساس آنچه که امروز در افواه و در ادبیات ژورنالیستی و رسانه‌ای زیاد...ادامه مطلب

جلسه بیست و یکم تاریخ: 18/12/92 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   در این جلسه می­پردازیم به بحث تساهل و مدارا. در معنای آن واژة «تسامح» هم به کار رفته است که کاربرد آن را به این علت بار معنایی خاصی که ممکن است به ذهن مبادرت کند نمی‌پسندم. مدارا یعنی همان که به نام toleration  یا tolerance در اندیشه و تاریخ مغرب‌زمین می‌شناسیم. بحث مدارا، بحث مفصلی است که ما اینجا به مروری بر عناوین مهم آن بسنده می‌کنیم و به آن بخشی می‌پردازیم...ادامه مطلب

جلسه بیست و دوم تاریخ: 20/1/92 مکان: مؤسسۀ مطالعات دین و اقتصاد   در این جلسه دربارۀ موضوع تأثیر تفاوت های هویتی در سیاست بحث خواهیم کرد که در حوزة بحث چندفرهنگی‌گرایی با عنوان «سیاست هویت» یا «سیاست تفاوت» شناخته می‌شود و طی دو دهة اخیر بحث‌های خیلی خوب و عمیقی دربارۀ آن صورت گرفته است.   نگاهی به تحول مفهوم «تفاوت» اول نگاهی داشته باشیم به تحول مفهوم «تفاوت». قرن­ها در اجتماعات بشری به تفاوت­ها به عنوان تفاوت­های...ادامه مطلب

جلسه بیست و سوم تاریخ: 27/1/92 مکان: مؤسسۀ مطالعات دین و اقتصاد   موضوع بحثی که می‌خواهیم در ادامه‌ي مباحث «عدالت اجتماعی در جوامع چندفرهنگی» داشته باشیم، ملیت و هویت ملی است چون مسئله ی هویت‌های فرهنگی و جوامع چندفرهنگی، به دلایلی که حتماً تا به حال متوجه آن شده‌اید، با مسئله‌ي ملت، ملیت، هویت ملی و ملی‌گرایی ربط پیدا می‌کند. در جامعه ی ما، حداقل از عصر ناصری به بعد و خصوصاً در دوران مشروطه، مفاهیم ملت، ملیت، اراده‌ی...ادامه مطلب

جلسه بیست و چهارم تاریخ: 3/2/92 مکان: مؤسسۀ مطالعات دین و اقتصاد   در جلسه ی قبل صحبت از این شد که یکی از موانع توجه و گاه منشأ هراس از پاسخگویی به درخواست ها و مطالبات اقلیت های دینی، مذهبی و قومی در جهت تحقق حقوق شان آن است که به محض طرح ضرورت پاسحگویی به این مطالبات، به ذهن بیشتر افراد این نگرانی خطور می کند که مبادا در این مسیر، تمامیت ارضی کشور مورد خدشه قرار گیرد و کشمکش های سرزمینی، باعث متلاشی شدن یکپارچگی کشور یا...ادامه مطلب

جلسه‌ی بیست و پنجم تاریخ: 10/2/92 مکان: مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد   در بیست و پنجمین و آخرین جلسه از سلسله جلسات «عدالت اجتماعی در جوامع چندفرهنگی» در خدمت دوستان هستیم. در این جلسه، چنانکه وعده داده شده بود، جمع‌بندی و نتیجه‌گیری خواهیم داشت از مباحثی که طی این مدت ارائه شد. اما قبل از آن لازم می‌دانم مراتب تشکر خودم را از صبر و حوصله‌ی تان در این مدت طولانی اعلام کنم. سعی می‌کنم متن پیاده شده ی این مباحث در اسرع...ادامه مطلب